Ulja za motore

Kada je riječ o redovnom održavanju automobila, malo je tema koje su toliko važne i u isto vrijeme zbunjujuće kao što su ulja za motore. Kada se približi termin za mali servis, bilo da ste iskusni automobilski entuzijasta ili novi vozač, razumijevanje motornih ulja postaje pitanje od suštinskog značaja.

Motorno ulje je vitalna komponenta motora jer osigurava adekvatno podmazivanje, hlađenje i čišćenje dijelova motora. Ta tekućina je dizajnirana tako da smanji trenje između pokretnih dijelova, spriječi koroziju i odvede toplotu stvorenu sagorijevanjem. Bez odgovarajućeg podmazivanja, motor može pretrpiti prekomjerno habanje koje nerijetko završava skupim kvarovima, čak i potpunim zatajivanjem.

Sastav i vrste motornih ulja

Dvije osnovne komponente motornih ulja su bazna ulja i aditivi. Bazna ulja čine veći dio uljne smjese (70-95% njene zapremine) i ona osiguravaju podmazivanje. To mogu biti mineralna ulja (izvedena iz sirove nafte), sintetička ulja (hemijski sintetizirana) ili mješavina oba (sintetičke mješavine).

S druge strane, aditivi, s udjelom od 5-30% u formulaciji, poboljšavaju performanse ulja osiguravajući dodatna svojstva. To su deterdženti za čišćenje motora, disperzanti koji sprečavaju nagomilavanje mulja, dodaci koji poboljšavaju indeks viskoziteta (modifikatori viskoznosti su neophodni za održavanje stalnog viskoziteta na različitim temperaturama) i različita sredstva protiv trenja, korozije i pjenušanja, kao i aditivi za dihtunge.

Kombiniranjem različitih baznih ulja i aditiva za motorna ulja u formulacijama motornog ulja, proizvođači mogu prilagoditi osobine proizvoda specifičnim zahtjevima motora.

Što se vrste motornih ulja tiče, ona su najčešće kategorizirana na osnovu viskoziteta i formulacije. Stepen viskoziteta označen je brojevima kao što su 0W-20, 5W-30 ili 10W-40. Prvi broj (npr. 0W, 5W, 10W) označava viskozitet ulja na niskim temperaturama, pri čemu manji broj označava ulje koje teče bolje na hladnom. Drugi broj (npr. 20, 30, 40) označava viskozitet pri normalnim radnim temperaturama, gdje veći broj označava ulje veće gustine (viskoznosti).

Tri osnovne formulacije obuhvataju konvencionalna ulja dobijena od sirove nafte, koja predstavljaju osnovnu i najekonomičniju opciju. Sintetička ulja se dobijaju naknadnim hemijskim postupkom i ona osiguravaju bolje radne performanse i veću otpornost na visoke temperature. Konačno, sintetičke mješavine podrazumijevaju smjese konvencionalnih i sintetičkih ulja, koje nude neke prednosti sintetike po nižoj cijeni.

Izbor odgovarajućeg ulja za motor

Redovna zamjena ulja u motoru, koja je neizostavni korak tokom svakog malog servisa, vjerovatno je najvažnija stavka u cjelokupnom održavanju vozila. Veoma je važno mijenjati ulje u motoru u intervalima koje preporučuje proizvođač, i to isključivo koristeći formulacije motornih ulja koje imaju specifikacije koje odgovaraju konkretnom tipu motora. Prilikom biranja ulja za motor treba razmotriti nekoliko faktora:

• Priručnik za korištenje automobila: Uvijek konsultirajte upute u kojim proizvođač automobila navodi poželjne specifikacije i gradaciju viskoziteta. Preporuke proizvođača su često različite i međusobno neusklađene, pa proizvođači maziva zato plasiraju veliki broj različitih vrsta motornih ulja, što nerijetko unosi dodatnu zabunu.
• Klimatski uslovi: viskozitet treba odgovarati lokalnoj klimi područja u kojem se motor eksploatira. Na primjer, „tanja“ ulja su pogodnija za hladnu klimu, dok se ona s većim stepenom viskoziteta preporučuju za toplije krajeve.
• Standardizirane specifikacije performansi ulja: Za standardizaciju motornih ulja aktuelna su tri sistema: ACEA, SAE i API. Prvi standard uspostavilo je Evropsko udruženje proizvođača automobila (Association des Constructeurs Européens Automobile) i on se opisuje slovom i brojem, npr. A1 (slovo označava tip motora, a broj konkretne performanse koje ulje mora pružiti). Standard SAE utvrđuje Udruženje automobilskih inženjera i ono opisuje stepen viskoznosti ulja, dok standard API potiče od Američkog instituta za naftu i sastoji se od dva slova (prvo označava tip motora, a drugo performanse ulja).
• Uslovi vožnje: Na osnovu navika u vožnji i pretežnog načina korištenja vozila (kratke ili duge relacije, vožnja u gradu ili na otvorenom putu itd.) treba razmotriti i sastav aditiva koji osiguravaju potrebne radne karakteristike uljne formulacije.

Cijena je svakako još jedan faktor koji se uzima u obzir prilikom biranja motornog ulja. Iako mnogi vlasnici vozila misle da će jeftinije ulje uz češće intervale zamjene osigurati bolji učinak od skupog ulja koje se mijenja rjeđe, istina je nešto drugačija. Naime, korištenje visokokvalitetnih motornih ulja nudi brojne prednosti:

• Bolja zaštita dijelova motora: Kvalitetnija ulja osiguravaju efikasniju zaštitu od prekomjernog habanja komponenti motora.
• Manja potrošnja goriva: Smanjeno trenje povećava radnu efikasnost motora, pa je i potreba za gorivom proporcionalno manja. Postoje i specijalna motorna ulja namenjena upravo smanjivanju  potrošnje goriva, koja u svom sastavu imaju efikasne aditive protiv trenja – zgodan način da uštedite dok vozite.
• Postojane performanse: kvalitetno ulje održava viskozitet na različitim temperaturama, osiguravajući optimalne performanse motora u svim radnim uslovima.
• Bolje čišćenje: djelotvorni deterdženti sprečavaju stvaranja taloga i gustih naslaga koje ometaju rad motora.

Zamjena motornog ulja

Redovne promjene ulja u motoru neophodne su zbog same prirode posla koji ulje obavlja. Naime, zbog fizičkih i hemijskih procesa koji se dešavaju unutar motora, a koji obuhvataju visoke temperature, intenzivnu oksidaciju, mehaničku i hemijsku kontaminaciju, kao i ograničen vijek trajanja aditiva, kompletna zamjena ulja predstavlja jedino trajno rješenje koje osigurava miran san.

Kada je riječ o preporučenim intervalima zamjene ulja, treba pratiti preporuke proizvođača, ali valja uzeti u obzir i uslove vožnje i tip ulja koje se koristi. Zahvaljujući napretku tehnologije proizvodnje maziva, motorna ulja više ne mijenjamo na svakih par hiljada pređenih kilometara; između ostalog, proizvođači produžavaju intervale zamjene ulja i zbog sve strožijih ekoloških normativa u vezi sa zagađenjem životne sredine (ulja za motore se smatraju jednim od najopasnijih zagađivača).

Uslovi koji mogu uticati na skraćivanje intervala zamjene ulja obuhvataju:

• vožnju na pretežno kratkim relacijama i u gradu, koje podrazumijevaju češće pokretanje i isključivanje motora, često kočenje, rad motora na nižim obrtajima, male brzine itd.
• uslove okoline, kao što su visoka vlažnost, visoke i niske temperature, značajne temperaturne oscilacije.
• teško opterećenje vozila, vuču prikolice i vožnju na usponima.
• često korištenje vozila pri visokim, odnosno niskim vanjskim
• vožnju na „prljavim“ putevima (prašina, blato, vlažno zemljište, pijesak i drugo).

Pri svakoj zamjeni ulja treba razmišljati i o filterima: neophodno je promijeniti i filter ulja, a više o toj temi možete pročitati u tekstu o filteru ulja. Također, iskorišteno ulje i filtere treba odložiti u centrima za reciklažu.

***

Motorno ulje je više od puke tekućine u automobilu – ono je od najvećeg značaja za pravilan rad i dugovječnost motora. Razumijevanjem tipova, karakteristika i prednosti pojedinih vrsta motornih ulja, možete donijeti najbolje odluke pri biranju ulja i tako svom limenom mezimcu osigurati dug vijek i zadržati njegovu vrijednost. Bez obzira imate li benzinca ili dizelaša, vozite slalom gradskim ulicama ili krstarite autoputom, korištenje kvalitetnog motornog ulja svakako je mudra investicija.